zaterdag 19 oktober 2019

Uil HEE


KERKUIL
                                                     

Beste allemaal,

Geheel onverwacht werd er vandaag toch nog door 3 man gewerkt. Niet heel lang, maar wel heel hard. We hebben,  buiten 2 uitgebreide pauzes om, ongeveer 1,5 uur gewerkt. En waar bestond dat werk dan uit? Heel simpel, heen en dan weer weer. Heen en weer. 
Ondanks dat we vandaag meer door de mest hebben geglibberd dan  door het groen hebben gelopen, deed Piet toch wel een hele leuke ontdekking. Terwijl we bij een boom stonden die we niet thuis konden brengen, zei Piet : HÉÉ, EEN UIL! 
Schuin boven ons, zo dichtbij dat het met het blote oog te zien was. Genieten. Waarschijnlijk verschijnt de foto binnen enkele dagen op het blog. Wederom blijkt weer hoe belangrijk het is dat een bos niet vrij toegankelijk is. In openbare natuurgebieden moeten we op zoek gaan naar het dierenleven. In “ ons bos “  zit het dierenleven om ons heen.

Ik hoop jullie allemaal bij de start van het zaagseizoen op 2 november te zien. 
Peter en Chris zie ik waarschijnlijk volgende week al.

Groet,
Johan.

                                                        



donderdag 10 oktober 2019

Inventarisatie Ommbos



Planteninventarisatie Ommedijkse Bos; 2019

Koen van Zoest 

Coördinator Plantenwerkgroep KNNV, afdeling Leiden

Aanleiding 

Na 30 jaar hakhoutbeheer wil de Werkgroep Agrarisch Natuurbeheer (WAN) van de Leidse IVN een actueel beeld krijgen van de biodiversiteit in het Ommedijkse Bos. Johan Kieft, coördinator WAN en trekker vanaf het eerste uur, heeft de Plantenwerkgroep van KNNV Leiden gevraagd de plantengroei te inventariseren. Daarnaast zullen ook andere organismegroepen in kaart worden gebracht, zoals de mossen en korstmossen.
 

Het gebied 
Het Ommedijkse Bos maakt deel uit van de Ommedijkse Polder in Wassenaar (1). Het beslaat 1,2 hectare met een afmeting van 43 bij 285 meter. In het midden ligt in de lengterichting een (zeer) ondiepe sloot, een restant van een voormalige kreek. Aan alle zijden is het bos omgeven door intensief beheerd weiland afgescheiden door een smalle sloot.  Het gebied ligt in het estuarium van de Rijn, die ooit bij Katwijk in zee uitmondde maar vanaf de 12e eeuw verzandde.  Het was een breed deltagebied waar zowel rivier- als zee-invloeden terug te vinden zijn: een kalkrijke en voedselrijke kleibodem, met  her en der wat veen. In 1876 is het bos voor het eerst op een kaart weergegeven. Het had de functie van geriefhoutbos: het hout werd in het boerenbedrijf op verschillende manier gebruikt voor gereedschap, voor afscheidingen, als bouwmateriaal en als brandhout. Deze functie verviel in de loop van de 20e eeuw. De WAN nam vanaf 1989 het hakhoutbeheer van dit boerengeriefhoutbos ter hand. Volgens een meerjarenplan werd elk jaar in vaste volgorde één van de acht vakken behandeld (terugzetten, dunnen, aanplanten) en na twee jaar rust herbegint deze tien-jaarcyclus. Het noordelijkste deel wordt niet behandeld waardoor daar opgaand bos staat. Vroeger gebruik door een jager heeft her en der geleid tot inbreng van planten, zoals Kleine maagdenpalm. Het bos is te kenschetsen als een Essen-Iepenbos, een plantengemeenschap die in verschillende gedaanten veel voorkomt op voedselrijke en vochtige kleigronden. Ze wordt gekenmerkt door een zeer goed ontwikkelde en soortenrijke boom-, struik- en kruidlaag. Ze komt vaak voor op landgoederen met hun kenmerkende stinsenflora.

Methode 

De Plantenwerkgroep heeft viermaal op een zaterdag van 10 tot 13 uur het bos en de omringende sloot op planten geïnventariseerd. Data: 20 april, 1 juni, 6 juli en 31 augustus. Aantal deelnemers: 10, 8, 4, resp. 8 personen. Tussendoor namen we een pauze samen met de tegelijkertijd aanwezige beheermedewerkers. De gevonden soorten zijn ter plekke aangetekend op de Floron-streeplijst en uiteindelijk ingevoerd in Verspreidingsatlas.nl; daarmee worden zij -na validering- opgenomen in de Nationale Databank voor Flora en Fauna (NDFF).

Bevindingen 

De voedselrijkdom van het bos is af te lezen aan de plantengroei: een aantal algemeen voorkomende ruigtesoorten die het aspect bepalen: braam, brandnetel, distel en klit. De beheerploeg hield gelukkig de paden vrij, anders was er geen doorkomen aan. Het is een uiterst sfeervol bos: vele tinten groen, prachtige lichtinval, vanwege het hakhoutbeheer variatie in hoogte van de bomen en in openheid, en doorkijkjes naar het open polderland. Een genoegen om hier te kunnen inventariseren.
In totaal zijn 117 verschillende soorten in het onderzoeksgebied aangetroffen. Voor een volledig overzicht van de wetenschappelijke en Nederlandse namen zie bijlage 1. In het Beheerplan 2009-2019 staat een weergave van de in 2006 aangetroffen soorten, in totaal 55 soorten. (zie bijlage 1, 4e kolom). Ongetwijfeld is dit toen geen uitputtende inventarisatie geweest gezien het ontbreken van soorten als bijvoorbeeld Zomereik, Appel, Mannetjesvaren, Gewone esdoorn, Gewone klit. Bovendien zijn toen de waterplanten helemaal niet en de oeverplanten nauwelijks meegenomen.  Een vergelijking van het aantal van 2006 met dat van 2019 heeft dan ook weinig zin. Mogelijk is de situatie niet wezenlijk anders, omdat het beheer 30 jaar gelijk is geweest. Het enige relevante verschil in omstandigheden lijkt de essentaksterfte  waardoor veel bomen verwijderd zijn en nadien een aantal soorten (nieuw) is ingebracht. Enkele daarvan zijn een cultivar zoals de Goudiep. Mogelijk worden die weer verwijderd omdat ze niet in een hakhoutbos passen (mededeling J. Kieft).
Interessanter dan het tellen van het aantal soorten lijkt het om de kwaliteit van de hier voorkomende plantengemeenschap Essen-Iepenbos in te schatten. Is na jaren van verwaarlozing met het hervatte hakhoutbeheer deze gemeenschap herkenbaar en in welke mate?
Om hier een indruk van te krijgen is gebruik gemaakt van de lijst van soorten die voorkomen in het Essen-Iepenbos, zoals aangegeven op ‘Flora van Nederland’ (2). Van deze lijst staan er 72 in het Ommedijkse Bos; de 5e kolom van bijlage 1 toont welke dat zijn. Wanneer bedacht wordt dat de water- en oeverplanten daar niet bij horen dan blijkt dat een groot aantal van overige planten passen in genoemde plantengemeenschap. Er is blijkbaar sprake van een homogene en samenhangende soortengroep.
Vervolgens is gekeken welke soorten (meer) specifiek te koppelen zijn het Essen-Iepenbos. Het gaat dan om zogenoemde ‘kensoorten’ van deze gemeenschap. Een kensoort is een soort die in een bepaalde plantengemeenschap duidelijk algemener is dan in alle andere plantengemeenschappen. Ze wordt als kenmerkend voor die gemeenschap beschouwd. Hierbij is gebruik gemaakt van Schaminée et al., die 24 kensoorten opsommen voor het Essen-Iepenbos (3). Daarvan zijn er 16 aangetroffen in het Ommedijkse Bos (6e kolom in bijlage 1).  Deze soorten zijn bijna alle een boom of struik, te weten: Gewone vogelkers, Gewone esdoorn, Es, Eenstijlige meidoorn, Zomereik, Gewone vlier, Gladde iep, Aalbes, Zwarte els, Witte paardenkastanje, Hazelaar en Klimop. Dit zijn alle houtige kensoorten voor het Essen-iepenbos, op twee na: Beuk en Wilde kardinaalsmuts.  Naast ‘het hout’ kent het Ommedijkse Bos ook enkele kruiden die kensoort zijn, te weten: Bloedzuring, Dagkoekoeksbloem, Reuzenzwenkgras en Gewoon speenkruid. Er is met andere woorden sprake van een zeer goed ontwikkelde plantengemeenschap die voldoet aan de beschrijving van het type EssenIepenbos.
Behalve Beuk en Wilde kardinaalsmuts ontbreken als kensoorten: Hondstarwegras, Donkere ooievaarsbek, Bosandoorn, Groot heksenkruid en Gevlekte aronskelk. Die zijn ook niet snel te verwachten omdat ze nogal zeldzaam zijn en/of in de dichte ruigte nauwelijks een (licht)plek kunnen vinden.
De omringende sloten herbergen een weinig bijzondere vegetatie. Kikkerbeet is een leuke soort en komt gelukkig in ruime mate voor. De vele krozen wijzen op grote voedselrijkdom: er is sprake van inspoelen van mest (en bestrijdingsmiddelen?). Hierop heeft het hakhoutbeheer geen invloed. De sloot vormt een buffer tussen het bos en het omringend intensief beheerd agrarisch land.  Van een ander belang is de voormalige kreek, de binnensloot in de lengterichting. Deze is afgesloten van de omringende sloten en minder gevoelig voor externe beïnvloeding. Tijdens de inventarisatie stond hij overwegend droog en was het aantal waterplanten zeer beperkt: voornamelijk Gewoon sterrenkroos.

Samenvatting en conclusie 

De Plantenwerkgroep van de Leidse KNNV heeft op verzoek van de Leidse IVN Werkgroep Agrarisch Natuurbeheer in 2019 het geriefhoutbos ‘Het Ommedijkse Bos’ te Wassenaar geïnventariseerd op planten. Naast het bos zijn ook de omringende sloten daarbij betrokken. In totaal zijn 117 plantensoorten aangetroffen, bijna alle (vrij) algemeen voorkomend. De waterplanten wijzen op voedselrijk water. Ook de planten in het bos wijzen op grote voedselrijkdom. Zij vormen een samenhangend geheel dat past bij de kenmerken van het Essen-Iepenbos; een plantengemeenschap van vochtige kleigrond. Deze gemeenschap is hier zeer goed vertegenwoordigd vooral in de bomen en struiken.

Aanbeveling 

Het hakhoutbeheer van 30 jaar heeft geleid tot een bos dat een plantengemeenschap herbergt, die past bij deze plek. Er is geen reden om qua uitgangspunt en methode het beheer te veranderen. Mogelijk kan de biodiversiteit nog toenemen door op onderdelen iets gedifferentieerder te werk te gaan.  Daarbij kan gedacht worden aan het creëren van een permanent meer open en licht deel in het bos. Door de bomen en struiken grotendeels blijvend weg te houden is er meer lichtinval en door de bramen te verwijderen is de bodem meer open voor de kruidlaag. Bijkomend voordeel hiervan is dat er open en beschutte plaatsen ontstaan die voor insecten zeer gunstig zijn.  Om die reden zou ook in de bosrand aan de buitenzijde her en der meer openheid aangebracht kunnen worden.
Ook de binnensloot kan tot een ‘rijker’ milieu uitgroeien wanneer er door plaatselijk verder uit te diepen delen met permanent water (van enige diepte) worden gecreëerd. Zeker in combinatie met meer lichtinval (na dunning van het hout) kan de biodiversiteit daar toenemen.


Leiden, oktober 2019 


 

Bronnen: 1. Kieft J, & H van Daalen (2007). Beheersplan Ommedijkse Bos Wassenaar 2009-2019; https://groepwan.blogspot.com/p/blog-page_28.html 2. http://www.floravannederland.nl/associaties/essen-iepenbos 3. Schaminée J, K Sykora, N Smits & M Horsthuis (2010). Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist (blz.392).